Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Παπαδόπουλος Θεόφιλος

δάσκαλος

   Από τα χρόνια της αρχαιότητας οι Έλληνες είχαν οργανωμένη κοινωνική ζωή. Είχαν θεσπίσει θεσμούς, δίκαιο (λαϊκό και επίσημο), τρόπους εθιμικής συμπεριφοράς, που ρύθμιζαν διοικητικά και κοινωνικά την ομαδική τοπική ζωή τους.

   Ιδιαίτερα η κοινοτική οργάνωση (αυτοδιοίκηση και αλληλοβοήθεια) ήκμασε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τότε που τα ‘σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά, για εθνικούς και ιστορικούς νόμους.

   Παράλληλα γεννήθηκε η κοινωνική αλληλεγγύη, κοινοτική και εκκλησιαστική, και, τέλος, αναδείχτηκαν κοινοτικοί ευεργέτες για την ανέγερση κοινωφελών έργων.

   Κέντρα συναντήσεων των χωριανών έγιναν τα καφενεία, οι

πλάτανοι, οι πλατείες, τα προαύλια των εκκλησιών, οι κηδείες, τα μνημόσυνα, οι εμποροπανηγύρεις, οι γιορτές για την αναχώρηση ή την επιστροφή των ξενιτεμένων κ.α.

   Η ελληνική οικογένεια κράτησε τη συνοχή διαμέσου των αιώνων και λειτούργησε σαν αμυντικός μηχανισμός στις δύσκολες εθνικοϊστορικές συνθήκες του ελληνικού γένους. Ο δεσμός του αίματος και ο συγγενικός μέχρι τέταρτου βαθμού, οι εξ αγχιστείας δεσμοί, οι κουμπαριές, τα συμπεθεριά, η υιοθεσία, η αδελφοποιία ενίσχυσαν τον οικογενειακό θεσμό με την ευρύτερη έννοια.

   Η αλληλοβοήθεια με ίσους όρους, η εθελοντική προσφορά, η φιλοξενία που πάντα διέκρινε τον Έλληνα δεν έπαυσαν να ισχύουν σε όλες τις μορφές της αγροτικής ζωής. Ο Ξένιος Δίας επέβαλε στους αρχαίους να υποδεχθούν τον ξένο, ακόμη και τον ζητιάνο, χωρίς να τον ρωτήσουν ποιος είναι και από πού έρχεται. Η φιλοξενία, που εξακολουθεί να υπάρχει στα χωριά μας, γεννήθηκε και άνθησε στον ελληνικό χώρο πολύ προτού ακουστούν τα λόγια του Χριστού και η παραβολή του Καλού Σαμαρείτη.

   Οι γεωργικές, οι ποιμενικές ομάδες, μα και τα νοικοκυριά, δεν λειτουργούσαν ανταγωνιστικά. Είχαν αναπτύξει έναν αξιοθαύμαστο αλτρουισμό. Με τους συνεταιρισμούς, τις συντεχνίες, τις αδελφότητες, τα σινάφια, τα τσελιγκάτα, τις παγκοινιές, χωρίς μόνιμο και αναγκαστικό χαρακτήρα, έρχονταν αρωγοί σε περίπτωση ανάγκης, για να ευεργετήσουν άτομα ή να λύσουν επείγοντα θέματα της τοπικής κοινωνίας. Αυτή η εθελοντική προσφορά γίνεται και τώρα σε μικρότερο ίσως βαθμό, χωρίς αμοιβή ή υπολογισμούς στα χωριά μας. Τρέχουν να βοηθήσουν τον συγχωριανό στη σπορά, στον θερισμό, στον τρύγο, χαρίζουν αρνιά στον τσοπάνη που έμεινε χωρίς πρόβατα, για να ξαναφτιάξει στάνη….

   Το λαϊκό δίκαιο που οι ρίζες του χάνονται βαθιά στους αιώνες, ξεκίνησε από την ανάγκη για πειθαρχία, που επέβαλε η κοινή λογική ή οι νομοθέτες και οριοθέτησε άγραφα θέσμια σε πολλούς νομικούς τομείς.

   Στο οικογενειακό δίκαιο έχουμε ηθικές και οικονομικές υποχρεώσεις των δύο μερών/ στο κληρονομικό δίκαιο στη μοιρασιά της πατρικής περιουσίας/ στο εμπράγματο δίκαιο κυριότητα βοσκοτόπων, ιδιοκτησίες δέντρων κ.α./ στο ενοχικό δίκαιο αγοραπωλησίες, μεσιτείες/ στο εμπορικό δίκαιο εμποροπανηγύρεις/ στο ποινικό δίκαιο βεντέτα κ.α. που είναι κατάλοιπα του λαϊκού εθιμικού δικαίου.

   Έτσι, παράλληλα με την επίσημη νομοθεσία της επιστήμης του δικαίου εξακολουθούν να ισχύουν στα χωριά μας άγραφα λαϊκά έθιμα, που ρυθμίζουν τις σχέσεις των μελών της τοπικής κοινωνίας στο οικογενειακό, στο εμπορικό κλπ δίκαιο.

   Παράδειγμα σύμβασης στην Ικαρία 1910 (Δ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, σελ. 190-191).

   «Σύμβαση για εμφύτευση (Ικαρία 1910). Την σήμερον εβάλασιν ο παπα-Γιάννης τον γαμβρό του Γιώργην αναστάτην εις το περιβόλι…να το αναστεύσει, δουλεμένον και αδούλωτον, να του δίνει από το δουλεμένον το εμσόν του και από το αδούλωτον ό,τι υπάγει η πάρτη του…».

Για την ΄΄Παγκοινιά΄΄

Έδεσσα, 10-8-15